Αλτερνάρια: η ομάδα φυτοπαθογόνων μυκήτων που επιστρέφει στο προσκήνιο της αγροτικής παραγωγής και της ασφάλειας των τροφίμων

Γράφει ο Δημήτρης Σέρβης

AP Technical Market Development Manager της BASF

Στο γένος Alternaria περιλαμβάνονται τουλάχιστον εννέα είδη Δευτερομυκήτων (Deuteromycetes) που είναι γνωστό ότι προκαλούν ασθένειες σε καλλιεργούμενα είδη στον αγρό και μετασυλλεκτικά, ενώ περιλαμβάνονται και ορισμένοι που προσβάλουν τον άνθρωπο. Alternaria alternata, Alternaria citri και Alternaria solani, είναι μερικά από τα πλέον διαδεδομένα είδη στην γεωργική πράξη, που προκαλούν αλτερναριώσεις προσβάλοντας όλους τους υπέργειους φυτικούς ιστούς απελευθερώνοντας φυτοτοξίνες (Εικόνες 1,2). Ορισμένες είναι εξειδικευμένες για φυτικά είδη, όπως η AΑL τοξίνη για τις τομάτες. Επιπλέον αλτερναριώσεις εκδηλώνονται και στα αποθηκευμένα αγροτικά προϊόντα, όπου απελευθερώνουν και μυκοτοξίνες (alternariols κ.α.) οι οποίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία ή στην υγεία των παραγωγικών ζώων. Τέτοιες μυκοτοξίνες ανιχνεύονται σε τομάτες, τοματοπολτό πορτοκάλια και μήλα.

Επιδημιολογία και βιολογικός κύκλος

Οι μύκητες Alternaria spp διαχειμάζουν κατά κανόνα σε φυτικά υπολείμματα στο έδαφος, καθώς και σε οφθαλμούς, φύλλα και βλαστούς στα δενδρώδη φυτά. Τα μολύσματα επιβιώνουν σαπροφυτικά μεταξύ των καλλιεργητικών περιόδων. Στα μήλα και τα αχλάδια, το παθογόνο μπορεί να προσβάλει τους καρπούς στον αγρό αλλά και μετά τη συγκομιδή. Όταν η μόλυνση γίνει μέχρι 7 εβδομάδες από την συγκομιδή, πάνω σε πληγές από διάφορα αίτια (εγκαύματα, μικροπληγές, φυσιολογική ωρίμανση, ακραίες θερμοκρασίες) τα συμπτώματα θα εκδηλωθούν μέσα στο επόμενο δίμηνο κατά την διάρκεια της αποθήκευσης, σε θερμοκρασίες συντήρησης έως και 0^οC. Στα σολανώδη, ο μύκητας μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένες ζημιές, και αναπτύσσεται γρήγορα σε ήπιες βροχερές και υγρές συνθήκες και θερμοκρασίες μεταξύ 24-29^οC. Η βλάστηση των κονιδίων χρειάζεται νερό και θερμοκρασιακό εύρος 6-34^οC, με optimum 28-30^οC. Βλέπουμε επομένως ότι το παθογόνο προσαρμόζεται καλύτερα σε θερμότερες και υγρές συνθήκες, σε σύγκριση με το άλλο σοβαρό παθογόνο των σολανωδών, τον περονόσπορο (Phytopthora infestans). Αυτό είναι σημαντικό καθώς τα τελευταία χρόνια οι μετεωρολογικές συνθήκες μεταβάλλονται με διαστήματα θερμότερων αλλά και υγρότερων περιόδων, από την άνοιξη μέχρι και το τέλος του φθινοπώρου, ευνοώντας έτσι την εκδήλωση των αλτερναριώσεων.

Αντιμετώπιση

Μέχρι πρόσφατα, οι αλτερναριώσεις σπάνια αποτελούσαν σοβαρό πρόβλημα σε ετήσιες ή δενδρώδεις καλλιέργειες, και αυτό λόγω της συστηματικής χρήσης μυκητοκτόνων επαφής ευρέως φάσματος (διθειοκαρβαμιδικά) σε συνδυασμό με δραστικές ουσίες εξειδικευμένης δράσης σε μείγματα ή και μόνα τους. H σταδιακή απόσυρση των διθειοκαρβαμιδικών μυκητοκτόνων όμως, έχει αφ’ ενός αυξήσει την συχνότητα εκδήλωσης προσβολών και αφ’ ετέρου απαιτεί πλέον πιο προσεκτικό σχεδιασμό των προγραμμάτων φυτοπροστασίας, ώστε να μην ευνοείται η επιλογή των μυκήτων της ομάδας αυτής. Με άλλα λόγια, ειδικά στα σολανώδη, δεν θα είναι δυνατή πλέον η ταυτόχρονη καταπολέμηση των περονόσπορων και αλτερνάριας ταυτόχρονα με τα ίδιο σκευάσμα. Το γεγονός αυτό έχει παρατηρηθεί συστηματικά σε πειράματα αγρού αξιολόγησης νεότερων σκευασμάτων, τα τελευταία χρόνια. Σήμερα ωστόσο υπάρχουν νεότερα εξειδικευμένα σκευάσματα, όπως το north_east Dagonis^® 7,5/5 SC (fluxapyroxad+difenoconazole) εγκεκριμένο για χρήση σε τομάτα-πιπεριά θερμοκηπίου και υπαίθρου, ριζωματώδη και κονδυλώδη λαχανικά, το οποίο επιπλέον ελέγχει πολύ καλά την αλτερνάρια και ένα ευρύ φάσμα άλλων μυκητολογικών ασθενειών. Στα μηλοειδή, υπάρχουν το north_east Cantus^® 50 WG (boscalid) και η νέα τριαζόλη Revyona (mefentrifluconazole) για χρήση ενάντια στην αλτερνάρια, ενώ στο ακτινίδιο προς το παρόν έχει μετασυλλεκτική έγκριση μόνο το πρώτο.

Στα εσπεριδοειδή (πορτοκάλι, μανταρίνι) όπου η ασθένεια εμφανίζεται πλέον συχνότερα, το Insignia (pyraclostrobin) έχει εξαιρετικά αποτελέσματα στην αλτερναρίωση των ξινών ενώ είναι και το μοναδικό εγκεκριμένο μυκητοκτόνο για την ασθένεια σε πορτοκαλιά και μανταρινιά (μέχρι 18/4/23). Τέλος από τα μυκητοκτόνα με βιολογικό παράγοντα, πολύ καλά αποτελέσματα έχει δείξει το σκεύασμα north_east Serifel WP (Bacillus amyloliquefasciens, strain MBI600), το οποίο είναι εγκεκριμένο για αλτερναριώσεις και βοτρύτη σε καλλιέργειες τομάτας-πιπεριάς-μελιτζάνας σε ύπαιθρο και θερμοκήπιο αντίστοιχα, πάντα σε προληπτικές εφαρμογές. To στέλεχος ΜΒΙ600 προέρχεται από το έδαφος και ανταγωνίζεται αποτελεσματικά την αλτερνάρια στα μέρη εκείνα των φυτών που φιλοξενούν την εγκατάσταση του παθογόνου και μάλιστα κάτω από τις ίδιες ευνοϊκές συνθήκες της παθογένεσης, χωρίς να εκπλένεται απο την βροχή.

Συμπερασματικά, οι αλτερναριώσεις φαίνεται ότι αρχίζουν να απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή για την αντιμετώπισή τους, τόσο λόγω μεταβολής των μετεωρολογικών συνθηκών, όσο και σημαντικών αλλαγών στα διαθέσιμα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, όπου ευτυχώς υπάρχουν νεότερες προτάσεις. Η διαχείριση ανθεκτικότητας των εξειδικευμένων μυκητοκτόνων απαιτεί επίσης προσοχή και ενδεδειγμένη προσαρμογή των προγραμμάτων φυτοπροστασίας. Περισσότερη διερεύνηση για την παρουσία αυτής της ομάδας φυτοπαθογόνων μυκήτων και της σημασίας τους στη γεωργική παραγωγή, είναι επιβεβλημένη.